Metoda Bobath

Historia metody Bobath

NDT Bobath to metoda stworzona w latach 40 ubiegłego stulecia w Londynie. Wyrosła ona na kanwie obserwacji wcześniaków z rozpoznaniem dziecięcego porażenia mózgowego. Jej autorami jest małżeństwo czeskiego pochodzenia fizjoterapeutka Berta i neurolog Karel Bobath. Metodę Bobath stosuje się między innymi u wcześniaków oraz dzieci z wadami genetycznymi. W późniejszej fazie rozwoju metodę Bobath zaczęto stosować u osób dorosłych. Jest ona również pomocna przy:

• korygowaniu nieprawidłowości ortopedycznych,
• neurologicznych,
• ogólnorozwojowych.

Metoda Bobath może być również wykorzystywana do leczenia ludzi z chorobami naczyniowymi. NDT Bobath zapoczątkowna została u wcześniaków dzięki pracy prowadzonej przez Mary Quinton i Elsbeth Koeng.

Założenia metody Bobath

Metoda Bobath zakłada, że dzieci na skutek zaburzenia z nieprawidłowo wykształconym Ośrodkowym Układem Nerwowym intensywniej odbierają wrażenia sensoryczne i ruchowe niż ich zdrowi rówieśnicy. Wykorzystuje się ją także do korekcji asymetrii ułożeniowej. W wyniku istnienia tego rodzaju nieprawidłowości osoby z uszkodzonym układem nerwowym często w niewłaściwy sposób odczuwają swoje ciało i mogą mieć kłopoty na przykład z określeniem jego prawidłowego położenia. Zaburzeniu ulega także napięcie ciała dziecka, które jest za wysokie lub nadmiernie obniżone. Mogą również wystąpić problemy w zakresie sprawowania kontroli nad poszczególnymi częściami, na przykład głową lub tułowiem. Charakterystyczne są także przerosty lub przykurcze kończyn oraz ich nieprawidłowa rotacja.

Niejednokrotnie dochodzi też do zaburzeń motoryki mniejszej. W rezultacie widoczne są problemy z:

• chwytaniem przedmiotów,
• rysowaniem,
• zapinaniem guzików.

Przy rehabilitacji bardzo ważne jest, aby wykształcić właściwe wzorce ruchowe, jeśli to możliwe w warunkach maksymalnie zbliżonych do naturalnych. Duży nacisk kładziony jest na normalizację napięcia mięśniowego, którą wykonuje się poprzez wywieranie stałego nacisku naprzemiennie stosując ciąg i opór. Poklepywanie dziecka po wybranych obszarach ciała, głaskanie, szarpanie kończyn, oczywiście przykładając do tego odpowiednią siłę. Do wykonywanych ćwiczeń należy podchodzić całościowo. Nie wystarczy skupić uwagi na wybranych partiach ciała. Każdy nowy ruch powinien łączyć się z tym, który został wykonamy poprzednio. Pozwoli to dziecku na swobodne przejście z jednej pozycji ciała w drugą i stopniowe przejęcie kontroli nad ciałem.

Metoda Bobath w codziennych czynnościach

NDT Bobath korzysta z wiedzy o niezaburzonym rozwoju dziecka, stąd wywodzi się założenie, że ćwiczenia powinny być wykonywane podczas codziennych czynności takich jak:

• karmienie,
• kąpanie,
• ubieranie,
• zabawy.

Musza być one pokazane rodzicem tylko przez zaznajomionych z metodą Bobath fizjoterapeutów lub personel pielęgniarski.

Głównym celem metody Bobath jest maksymalne zminimalizowanie deficytów występujących u dziecka, by w miarę rozwoju mogło w największym możliwym stopniu cieszyć się normalnym funkcjonowaniem we wszystkich sferach życia. Aby było to możliwe należy dbać o to by w stawach nie dochodziło do przykurczów.

Przez 9 miesięcy dziecko przebywa w brzuchu mamy jest to dla niego przestrzeń ograniczona, dość ciasna i pozbawiona napływu bodźców. Po przyjściu na świat układ nerwowy noworodka może mieć trudności z dostosowaniem się do warunków panujących na zewnątrz. Dlatego zaleca się, aby ćwiczenia wykonywać w ograniczonej przestrzeni na przykład na macie rehabilitacyjnej, specialistycznym stole do metody Bobath lub macie sensorycznej. Należy także pamiętać o odpowiednim rozmieszczeniu źródeł światła. Nie może ono być zbyt jasne, preferowane jest raczej przytłumione. Zamiast lampy znajdującej się na samej górze znaczniej bardziej komfortowym dla dziecka źródłem światła będzie lampka znajdująca się przy łóżko. Ponieważ wcześniak często ma problemy ze wzrokiem, dlatego należy unikać patrzenia na wprost lampy. Zaleca się, aby ćwiczenia wykonywane były w ciszy, a przynajmniej przy ograniczeniu nadmiernego hałasu.

Stoły terapeutyczne do metody Bobath

Stół rehabilitacyjny do metody Bobath – dwusekcyjny

Kup teraz

Stół do terapii Bobath i Vojty – Safari Elephant B-S1.F0

Kup teraz

Ćwiczenia metodą Bobath

Kluczem do zrozumienia metody Bobath jest uzmysłowienie sobie, że nie chodzi w niej o nauczenie dziecka konkretnego ruchu, ale wspieranie dziecka tak by mogło samodzielnie wykonać ruch. Niestety rodzice na próżną szukają odpowiedzi na pytanie, jakie ćwiczenia wykonywać, ponieważ nie istnieje jeden gotowy zestaw. Dobór ćwiczeń za każdym razem jest indywidualny i ściśle powiązany z wiekiem dziecka, tym, co już umie oraz jego potrzebami fizjologicznymi oraz psychologicznymi.

Podczas wyboru specjalisty z metody Bobath ważnym kryterium są odpowiednie kwalifikacje poparte certyfikatami oraz opiniami opiekunów osób rehabilitowanych potwierdzające znajomość fundamentów terapii. Nie warto jest porównywać swojego dziecka z innymi, gdyż każde z nich rozwija się we właściwym dla siebie tempie. W trakcie sesji ćwiczeń terapeuta z prawą nadaje ruchowi odpowiedni kierunek oraz wspomaga stabilizację kończyn. Dzięki odpowiedniej wiedzy i stosownym technikom ciało dziecka przybiera odpowiednie położenie. Efektem tych działań jest dostarczenie małemu pacjentowi właściwych i co najważniejsze zróżnicowanych odczuć sensorycznych oraz ruchowych. Tempo i rytm ćwiczeń są zawsze spersonalizowane. Godzina ćwiczeń tygodniowo to stanowczo za mało by można było mówić o efektach ćwiczeń należy kontynuować leczenie poza ośrodkiem. Dlatego w sesjach muszą za każdym razem brać udział rodzice. Metoda Bobath przyniesie największe korzyści, jeśli zabiegi rozpoczną się za nim dziecko skończy 6 miesięcy. Do samej metody nie należy podchodzić jak do koncepcji, która jest tworem skończonym. Wręcz przeciwnie NDT Bobath jest stale udoskonalana.

Sprzęt rehabilitacyjny używany podczas ćwiczeń metodą Bobath to:

• piłki rehabilitacyjne – przeznaczone do ćwiczeń mających na celu ułatwienie pokonania siły grawitacji i przenoszenie ciężaru ciała z jednej strony na drugą,
• wałki rehabilitacyjne – umożliwia przekręcanie się z boku na bok,
• stoły rehabilitacjne – zapewniają lepszą kontrole terapeucie nad osobą rehabilitowaną, natomiast pacjent rozwija zdolności sensomotoryczne,

Podczas rehabilitacji niezbędne jest uświadomienie rodzicom, że stwierdzenie problemów natury rozwojowej u dzieci nie zawsze jest jednoznaczne z poważnymi nieprawidłowościami w przyszłości.

Rehabilitacja dorosłych metodą Bobath

Udary niedokrwienne mózgu stanowią około 80% wszystkich typów udarów. Często dotykają one osób dorosłych. Wówczas jedną z metod rehabilitacji może być NDT Bobath. Ponadto koncepcja ta bywa przydatna w rehabilitacji urazów mózgowo-czaszkowych. Wdrożenie tego typu ćwiczeń ma na celu zapobieganie utrwaleniu się patologicznych wzorców, czyli między innymi nadmiernego lub obniżonego napięcia mięśni. Celem rehabilitacji jest odzyskanie przez pacjenta sprawności w obszarach, w jakich jest to realne.

Terapia osób dorosłych jest ukierunkowana na przywrócenie nieobecnych w wyniku wypadku wzorców ruchowych. Uwzględnieniu braku fizjologicznie występujących odruchów, ale z możliwością ich pojawienia się, które już nie powinny się pojawiać a w wyniku udaru nadal występują. Z racji większej masy ciała także chwyty i sposób podtrzymywania pacjenta podczas ćwiczeń musi być odmienny niż w grupie dzieci. Z uwagi na bardzo dynamiczny rozwój inżynierii biomedycznej w leczeniu dorosłych stosuje się urządzenia oparte o interfejs człowiek – komputer. Może to przyczynić się do znacznego zmniejszenia roli opiekuna w rehabilitacji. Częstym elementem sesji osób dorosłych jest na przykład masaż. Nie tylko relaksuje on pacjentów, ale także obniża napięcie mięśniowe.

NDT Bobath bywa wspomagana farmakologicznie. Podaje się (BTX-A), czyli toksyną botulinową szerzej znaną pod nazwą jad kiełbasiany. Z pewnością wprawny specjalista dostrzeże wykorzystanie elementów metody PNF polega ona na torowaniu dróg nerwowo- mięśniowych co przyczynia się do przywrócenia pacjentowi funkcjonalności w upośledzonych obszarach. W NDT Bobath można również włączyć pewne aspekty Metody Vojty. W terapii tą metodą wykorzystuje się nacisk na wcześniej określone obszary ciała pacjenta leżącego na brzuchu, plecach lub boku. Tego typu nacisk skutkuje ruchami niezależnymi od woli i motywacji pacjenta są one w pełni automatyczne. Wówczas dochodzi do aktywizacji układu nerwowego i rytmicznej odpowiedzi wszystkich mięśni szkieletowych.

Ponieważ NDT Bobath jest interdyscyplinarna, nie powinien dziwić fakt, że niekiedy wykorzystuje się w niej również masaż stóp specjalną techniką. Jest to masaż dość głęboki. Ma on pobudzić zmysł priopiropercepcji, czyli czucia głębokiego.

Pacjenci po udarze mają tendencję do nie używania strony, która została porażona i pomijania danej nogi lub ręki, więc w trakcie terapii należy szczególnie aktywizować stronę, o której pacjent „zapomina”. Ważne jest też by terapeuta we właściwy sposób posługiwał się handingiem, umieszczał ręce na pacjencie tak by odpowiednio torować jego ruchy. W żadnym wypadku nie wolno zaniedbać pracy nad zmysłem równowagi. Kluczowe jest rozwijanie go w codziennych sytuacjach.

Metoda Bobath – podsumowanie

Metoda NDT Bobath jest metodą neurorehabilitacyjną rozpowszechnioną i stosowaną we wszystkich grupach wiekowych. Pomimo jej oczywistych zalet wynikających między innymi z interdyscyplinarności i coraz śmielszego korzystania z nowych technologii, nie da się nie zauważyć głosów krytyki.

Wciąż nie dysponujemy wystarczającą liczbą publikacji naukowych zawierających rzetelne badania świadczące o skuteczności tej metody. Większość terapeutów unika uczestnictwa w badaniach naukowych, co z cała pewnością nie przemawia za tym, aby z niej korzystać. Ewaluację efektywności metody znacząco utrudnia fakt, że nie jest ona do końca zdefiniowana. Ponadto wskazano na niewystarczającą liczbę kursów i przerzucanie nadmiernej odpowiedzialności na opiekunów dziecka. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na znaczący niedostatek badań porównujących NDT Bobath z innymi metodami leczenia. Należy jednak zaznaczyć, że nawet wśród krytyków metody NDT-Bobath panuje zgodność, że jest to obecnie najpopularniejsza metoda rehabilitacyjna świata.

Słuszna wydaje się potrzeba zintensyfikowania badań naukowych nad efektywnością metody Bobath oraz nad skutecznością wdrażanych nowych rozwiązań wynikających z trendu stosowania nowych technologii w terapii metodami (świadome i celowe łączenie oddziaływań metody Bobath z wybranymi metodami). Obecnie samo nauczenie metody w określonym systemie nie wystarczy, konieczne jest wyodrębnienie najlepszych terapeutów-naukowców oraz zintensyfikowanie badań naukowych nad podejściem eklektycznym/mieszanym. Korzyści dla pacjentów i terapeutów nie są jednoznaczne, należy jednak zwrócić uwagę na możliwość czerpania skutecznych i sprawdzonych elementów z innych metod. Zagrożenie, jak w każdej metodzie terapeutycznej, stanowi możliwość wprowadzania niesprawdzonych rozwiązań, lub błędne łączenie oddziaływań.