Nietrzymanie moczu i terapia biofeedback z wykorzystaniem aparatu Myo 200

Nietrzymanie moczu i terapia biofeedback z wykorzystaniem aparatu Myo 200

Biofeedback

Biofeedback jest stosowany w celu wywierania wpływu na obecne lub modyfikowania przyszłych zachowań i reakcji organizmu. To proces, w którym pacjent otrzymuje informacje na temat poszczególnych zachowań organizmu podczas stosowania konkretnego leczenia.

Czym jest biofeedback?

Biofeedback to rodzaj terapii, w której pacjenci są poddawani szkoleniu polegającemu na poprawie sprawności organizmu i jego funkcji na podstawie sygnałów wysyłanych przez organizm pacjenta. To grupa terapeutycznych procedur, które wykorzystując urządzenia elektroniczne lub mechaniczne zapewniają informację zwrotną o aktywności neuromięśniowej lub innych aktywnościach ciała. Biofeedback jest z powodzeniem stosowany w terapii dysfunkcji mięśni, a także w behawioralnej terapii nietrzymania moczu (UI – Urinary Incotinence).

Co jest celem terapii biofeedback?

Głównym celem terapii biofeedback jest terapia przez reedukację mięśni, w celu zmodyfikowania zachowań pacjenta i wytrenowania metod pozwalających na odzyskanie kontroli mięśniowej. Pacjenci są szkoleni pod kątem zmiany fizjologicznych reakcji mięśni zaangażowanych w konkretną reakcję organizmu. Terapia biofeedback jest podstawowym komponentem każdego programu terapeutycznego opartego na behawioralnej reedukacji funkcji mięśni.

Czym jest elektromiografia (EMG)?

Pomiar potencjałów elektrycznych mięśni nazywany jest Elektromiografią (EMG). Myofeedback z wykorzystaniem aparatu MYO 200 jest pochodną obserwacji sygnałów EMG i jest stosowany zarówno jako funkcjonalne narzędzie diagnostyczne jak i narzędzie oceny i terapii pacjentów. Myfeedback zapewnia także dodatkowe informacje podczas nauki funkcji motorycznych. Pozwala pacjentom na poprawę funkcji mięśniowych przez zwiększenie świadomości mięśni. Zapewnia dodatkowy feedback w momencie, gdy naturalne sygnały odczuwane przez pacjenta nie są wystarczające do wytworzenia skurczu. Ta funkcja jest szczególnie przydatna w przypadku terapii grup mięśniowych niewidocznych dla pacjenta.

Trzy stopnie treningu biofeedback

Biofeedback pozwala przywrócić pacjentom właściwą aktywność fizjologiczną, dając jednocześnie świadomość możliwości kontroli funkcji własnego organizmu. W celu lepszego zrozumienia procesów biofeedback, Lehrer i Woolfolk zidentyfikowali trzy poziomy BFT.

• Zdobywanie wiedzy na temat reakcji adaptacyjnych.
• Nauka kontroli reakcji. Kierując się sygnałami emitowanymi przez urządzenia do biofeedback, pacjent jest wspierany w osiąganiu konkretnych celów terapeutycznych.
• Przeniesienie umiejętności kontroli mięśni na codzienne czynności.

Biofeedback i wzmacnianie mięśni

Pacjent stosujący biofeedback EMG wykazuje szybszy i większy rozwój siły mięśniowej w porównaniu z tradycyjnymi metodami fizjoterapii. Biofeedback z EMG jest z powodzeniem stosowany w procesie odbudowy mięśni i ich wzmacnianiu na przykład u pacjentów z jednostronnym porażeniem ciała, w rehabilitacji po operacji lub urazie. Ćwiczenia w zamkniętym łańcuchu kinetycznym lub ćwiczenia oddziałujące na wiele stawów jednocześnie wykazują się większą skutecznością niż standardowe ćwiczenia w łańcuchu otwartym, zarówno w fizjoterapii jak i medycynie sportowej. Stosowanie biofeedbacku EMG podczas ćwiczeń wzmacniających mięśnie znacznie podnosi poziom regeneracji mięśni. Wizualny biofeedback pozwala na podniesienie poziomu motywacji pacjenta, pozwala na kontrolę wydajności treningu i ogólnej sprawności ćwiczącego.

Nietrzymanie moczu

Nietrzymanie moczu to znaczący i powszechnie występujący problem we współczesnym społeczeństwie. Na całym świecie schorzenie to dotyka ponad 50 milionów ludzi, w szczególności kobiety. Jest to schorzenie rzadko zagrażające życiu, może jednak w znaczącym stopniu wpływać na jakość życia, negatywnie wpływając na fizyczne i psychiczne samopoczucie pacjentów.

Częstość występowania nietrzymania moczu

Nietrzymanie moczu jest wstydliwym problemem dla wielu kobiet, tym samym jego statystyki dotyczące jego występowania mogą być znacznie zaniżone. Grupa kobiet dotknięta tym schorzeniem dwukrotnie przewyższa liczbę pacjentów płci męskiej. Liczne badania naukowe wykazały, iż występowanie UI zwiększa się u pacjentów w wieku średnim, w przedziale 50-70 lat, ze stałym wzrostem w bardziej zaawansowanym wieku. Niewielkie do umiarkowanego UI jest bardziej powszechne u młodych kobiet, natomiast umiarkowane i ciężkie schorzenie częściej dotyka osoby starsze.

Wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM) jest najczęstszą postacią nietrzymania moczu u kobiet w wieku 16-60 lat. Rysunek 2 przedstawia trendy w częstości występowania UI w różnym wieku.

Czynniki ryzyka w rozwoju nietrzymania moczu

Pomijając aspekt wieku pacjentów, badacze poszukują innych czynników mogących zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia UI. Wśród czynników wymienia się: ciążę, czynniki położnicze, objawy ze strony układu moczowego, kobiety z wyższym wskaźnikiem masy ciała (BMI), menopauza, doświadczenie z problemami nietrzymania moczu w dzieciństwie, historia rodziny, genetyka itp.

Jak działa układ moczowy?

Nietrzymanie pojawia się z powodu problemów z mięśniami dna miednicy i nerwami sterującymi wstrzymywaniem i oddawaniem moczu. Organizm magazynuje mocz – woda i produkty przemiany materii są usuwane przez nerki, do pęcherza. Pęcherz moczowy łączy się z cewką moczową – przewodem przez który mocz opuszcza organizm. Nietrzymanie moczu pojawi się w momencie, gdy mięśnie pęcherza lub mięśnie zwieracza nie są wystarczająco silne by powstrzymać mocz. Mocz może być wydalany z mniejszym ciśnieniem niż zazwyczaj, gdy mięśnie są uszkodzone lub osłabione powodując zmianę pozycji pęcherza.

Metody wzmacniania mięśni miednicy

• Ćwiczenia skurczowe

Celem ćwiczeń jest zwiększenie tonu i siły mięśni dna miednicy.

• Stożki dopochwowe

Zastosowanie stożków dopochwowych ma również na celu wzmocnienie mięśni dna miednicy. Wraz ze wzmocnieniem mięśni pacjentka może stosować cięższe stożki.

• Biofeedback

Sygnał, który sprawia, że pacjent jest świadom fizjologicznych zmian zachodzących w organiźmie w odpowiedzi na ćwiczenia.

• Stymulacja elektryczna

Prąd powoduje mimowolny skurcz mięśni dna miednicy, co pozwala przekwalifikowanie i wzmocnienie struktur.

Zalety fizykoterapii mięśni dna miednicy

• Kobiety w każdym wieku potrzebują silnych mięśni dna miednicy. Silne, zdrowie mięśnie pozwolą na szybszą regenerację po porodzie.
• Zmniejsza się ryzyko operacji mającej na celu redukcję problemu nietrzymania moczu.
• Korzyści ekonomiczne – z punktu widzenia ekonomii zdrowia, rehabilitacja i fizjoterapia powinny być pierwszorzędnym krokiem w terapii pacjentów, operacja powinna być stosowana w ostateczności. (Neumann i wsp., 2005)

Podstawą behawioralnej terapii nietrzymania moczu jest reedukacja mięśni dna miednicy. Podstawowym mięśniem grupy mięśni dna miednicy jest grupa poprzecznie prążkowanych mięśni dźwigacza odbytu, która składa się z mięśnia łonowo-guzicznego, mięśnia łonowo-odbytniczego i mięśni biodrowo-guzicznych. Zwieracz zewnętrzny cewki moczowej i zwieracz odbytu są kontynuacją tych mięśni. Biofeedback pozwala pacjentowi na poprawę funkcji mięśni dna miednicy przez zwiększenie świadomości tych mięśni, co w połączeniu z programem ćwiczeń wykonywanych w domu, prowadzi do zwiększonej wytrzymałości tych mięśni i poprawy koordynacji mięśniowej.

Sondy

Ze względu na problemy ze sterylizacją sond, standardem stało się stosowanie sond jednorazowego użytku. Zanim waginalne i analne sondy EMG weszły do powszechnego użytku, stosowano powierzchniowe elektrody umieszczane blisko mięśni odbytu. Obecnie stosowane sondy wewnętrzne mogą być umieszczone bliżej mięśni dna miednicy, dzięki czemu badanie aktywności mięśniowej jest znacznie dokładniejsze.

Biofeedback w treningu mięśni dna miednicy

Dziennik mikcyjny

Dzienny zapis funkcji pęcherza lub jelit powinien być prowadzony z tygodniowym wyprzedzeniem, przed rozpoczęciem programu z biofeedback. Podczas wizyty przygotowawczej, personel medyczny zapewnia pacjentowi przeszkolenie z zakresu stosowania sprzętu do biofeedback, włącznie z instrukcją umieszczania i obsługi czujnika.

Sugerowane protokoły oceny

• Pacjent leży na stole lub stabilnym krześle urologicznym. Ta pozycja zwiększa propriocepcję pacjenta przez kontakt z twardą powierzchnią. Sondy podłączamy do aparatu EMG i rozpoczynamy badanie. Informacją podstawową są impulsy spoczynkowe dna miednicy. Spoczynkowe poziomy EMG powinny być badane przez okres 1-3 minut, wartości z granicach 2 mikrowoltów uznawane są za normę. Wielu pacjentów podczas pierwszych wizyt uzyskuje wyższe wartości podczas badania spoczynkowego, co normalizuje się przy kolejnych badaniach.
• Wykorzystując aparat Myo 200 należy ustawić cel badania. Po ustawieniu celu prosimy pacjenta o napięcie mięśni miednicy i utrzymanie napięcia przez okres 10 sekund. Po okresie napięcia – czas rozluźnienia powinien wynosić również około 10 sekund. Istotna jest izolacja napięcia mięśni miednicy, mięśnie nóg, brzucha i pośladków powinny pozostać rozluźnione. Drugi kanał EMG jest niezbędny do wykluczenia niepożądanych, często delikatnych sygnałów aktywności innych grup mięśniowych, nie wchodzących w skład mięśni dna miednicy. W celu wykluczenia tych sygnałów pacjent powinien napiąć i rozluźnić mięśnie dna miednicy 4 do 6 razy z przerwą ok. 10 sekund między każdym cyklem. Te skurcze powinny być obserwowane pod kątem maksymalnej amplitudy, średniej amplitudy i męczliwości mięśni.
• Seria pięciu, szybkich i zdecydowanych skurczów jest dobrym miernikiem sprawności włókien mięśni dna miednicy. Możliwość wykonania 5 szybkich, przerwanych trwającą 10 sekund przerwą, skurczów jest celem, który powinien osiągnąć pacjent aby wykorzystywać mięśnie w sposób funkcjonalny. Podczas każdego zabiegu, dane mogą być zapisywane, wyświetlane na ekranie i drukowane w raporcie lekarza.

Program terapeutyczny z biofeedback

Metody rehabilitacji mięśni dna miednicy

Używanie dwukanałowego aparatu, jak Myo 200 pozwala na izolowanie sygnałów pochodzących z mięśni dna miednicy. Jest to konieczne dla właściwego treningu mięśni – jeden kanał kontroluje mięśnie brzucha i mięśnie miednicy. Wzmacnianie mięśni odbywa się przez maksymalny ich skurcz trwający od 5 do 10 sekund, zależnie od możliwości pacjenta, z przerwami trwającymi 10 sekund. Cykle są powtarzane kilka razy aż do zmęczenia mięśni, lub włączenia do skurczu mięśni innych niż mięśnie dna miednicy.

Ćwiczenia w domu

Sesje terapeutyczne z wykorzystaniem biofeedback powinny być powtarzane co 7-10 dni. Jednocześnie pacjent powinien wykonywać codzienne ćwiczenia w domu, wykorzystując doświadczenia nabyte podczas sesji rehabilitacyjnych.

• Przykładowe ćwiczenie dla pacjenta: Napnij mięśnie licząc do 4, rozluźnij licząc do 10. Powtórz 5 razy w seriach po 5 razy dziennie. Czas trwania skurczu powinien być wydłużany do 10 sekund.
• Dodatkowe ćwiczenia mogą zostać zalecone przez terapeutę w oparciu o wyniki dotychczasowych osiągnięć pacjenta. Powinny być one dostosowane do jego indywidualnych możliwości, stylu życia.
• Literatura wskazuje, że 30 do 80 kontrolowanych skurczów dziennie wystarcza, aby podnieść sprawność mięśni dna miednicy, redukując epizody nietrzymania moczu.
• Realnym harmonogramem ćwiczeń dla wielu pacjentów okazuje się 5 lub więcej serii powtórzeń po 5 skurczów. Wykonywanie kilkuminutowych ćwiczeń kilka razy dziennie nie zaburza planu dnia pacjenta, pozwalając włączyć trening do codziennej rutyny. Podczas kolejnych tygodni ćwiczenia mogą być intensyfikowane, ze zmianą pozycji podczas ćwiczeń.

Kiedy treningi wykorzystujące biofeedback zostaną zakończone i objawy ustąpią, należy nadal wykonywać ćwiczenia podtrzymujące efekt terapeutyczny.