Elektrostymulacja w terapii dysfagii – wybór urządzenia ma znaczenie

Zaburzenia połykania stanowią istotne wyzwanie terapeutyczne, dlatego oprócz leczenia choroby zasadniczej stosowane są metody wspomagające, mające na celu ograniczenie objawów i powikłań. Jedną z uznanych form terapii jest elektrostymulacja i to właśnie tej tematyce poświęcamy niniejszy artykuł. Omówimy w nim m.in. zasady doboru odpowiedniego urządzenia oraz kluczowe parametry techniczne warunkujące skuteczność i bezpieczeństwo terapii.

Dysfagia – dlaczego tradycyjne metody terapeutyczne mogą okazać się niewystarczające?

Tradycyjne metody terapeutyczne w leczeniu dysfagii obejmują ćwiczenia kompensacyjne, które pozwalają wypracować alternatywne wzorce połykania, techniki posturalne polegające na zmianie ułożenia głowy lub ciała w trakcie połykania, a także karmienie enteralne, czyli żywienie przez zgłębnik nosowo-żołądkowy lub przez gastrostomię odżywczą. Jest to żywienie, które pomija doustną podaż pokarmu, bo trafia do żołądka z pominięciem jamy ustnej i przełyku. Żywienie to znajduje zastosowanie u pacjentów z dysfagią, uniemożliwiającą przyjmowanie pokarmów drogą doustną.

Skuteczność tradycyjnych metod jest jednak ograniczona – proces rehabilitacji wymaga czasu i systematyczności, a efekty bywają zróżnicowane i trudne do utrzymania w dłuższej perspektywie, choć to zależy od choroby podstawowej. Jeśli mamy do czynienia z chorobą postępującą, to działa się na rzecz utrzymania funkcji, a jeśli dysfagia jest efektem incydentu, np. udarowego lub resekcji krtani czy języka, to celem terapii jest restytucja, czyli odbudowanie możliwości połykania. U pacjentów z głębokimi deficytami neurologicznymi lub mięśniowymi zastosowanie wyłącznie tradycyjnych metod często okazuje się niewystarczające i nie prowadzi do znaczącej poprawy połykania.

Istnieje wiele badań potwierdzających skuteczność elektrostymulacji w terapii dysfagii. Część z nich jest skoncentrowana na znalezieniu odpowiedzi na pytanie, czy większe efekty przynosi terapia tradycyjna czy elektrostymulacja. Istnieją badania pokazujące większą skuteczność elektrostymulacji. Inne badania porównują skuteczność terapii tradycyjnej versus terapię wykorzystującą elektrostymulację łączoną z terapia tradycyjną. Wyniki badań pokazują, że najlepsze efekty przynosi terapia łączona, czyli wykonywanie określonych ćwiczeń w trakcie elektrostymulacji, ale jeśli nie ma możliwości uzyskania współpracy z pacjentem, to najlepszym wyborem jest elektrostymulacja – mówi dr Ewa Winnicka, specjalista neurologopeda, oligofrenopedagog, terapeuta wczesnej interwencji.

Terapia dysfagii z wykorzystaniem elektrostymulacji

Elektrostymulacja połykania ma na celu usprawnienie i reedukację funkcji połykania z wykorzystaniem elektrycznej stymulacji mięśni bezpośrednio i pośrednio zaangażowanych w akt połykania w fazach ustnej, gardłowej oraz w górnej części fazy przełykowej.

Miejsce aplikacji elektrod musi być precyzyjnie dobrane przez terapeutę, znającego anatomię stymulowanych obszarów oraz biomechaniczne zależności występujące w akcie połykania. Elektrody umieszczane są więc w miejscach, które umożliwiają bezpośrednią stymulację mięśni i nerwów zaangażowanych w akt połykania, pobierania i rozdrabniania pokarmu w jamie ustnej (najczęściej są to mięśnie kompleksu gnykowo-krtaniowego, twarzowe oraz nerwy: podjęzykowy, twarzowy, trójdzielny, błędny). Pośrednio, czyli na zasadzie biomechanicznych współzależności, mogą być też pobudzane obszary unerwiane przez nerw językowo-gardłowy.

W sytuacjach, gdy pacjentami są dzieci, z którymi trudno jest nawiązać kontakt zadaniowy (noworodki, niemowlęta, dzieci z ograniczeniami ruchowymi i poznawczymi, autystyczne) strategie kompensacyjne oraz sposoby karmienia alternatywnego mogą okazać się niewystarczające lub wręcz zaburzać możliwość nabywania umiejętności jedzenia doustnego. W tym wypadku szansą na skuteczną terapię może okazać się elektrostymulacja, ponieważ pobudzenie nerwów i mięśni uzyskiwane  za pośrednictwem elektrycznej stymulacji zewnętrznej, może być odbierane przez ich układ nerwowy i przesyłane do ośrodków korowych i podkorowych w mózgu.  Jest to rodzaj „zastępczej stymulacji” wspierającej aktywność czuciową i ruchową w przypadku braku doświadczeń właściwych dla jedzenia doustnego.

VitalStim^® w praktyce gabinetowej – wyposażenie i koszty

Elektrody wykorzystywane w terapii zaburzeń połykania charakteryzują się specyficznymi właściwościami, które odróżniają je od standardowych elektrod przeznaczonych do stymulacji dużych grup mięśni. Dzięki niewielkiej średnicy możliwe jest ich precyzyjne umieszczenie, co pozwala skuteczniej oddziaływać na wybrane grupy mięśni oraz nerwy odpowiedzialne za poszczególne fazy połykania i mówienie.

Materiał mocujący elektrody jest elastyczny, rozciąga się i dostosowuje do krzywizn twarzy, żuchwy i szyi pacjenta, nie zaburzając ich możliwości ruchowych.

Jeśli planujesz wyposażyć swój gabinet w urządzenie do elektrostymulacji połykania, warto wcześniej zapoznać się z kosztami zakupu aparatury, materiałów eksploatacyjnych oraz szkolenia personelu.

Poznaj koszty zakupu na przykładzie urządzenia do terapii dysfagii VitalStim Plus Electrotherapy System:

• Aparat VitalStim Plus (z modułem sEMG i biofeedbackiem) – 18 999,00zł,
• Elektrody jednorazowe – 43-86 zł/kpl. na jedną terapię (w zależności od wybranego rodzaju).

Kupując urządzenie, zwróć uwagę na parametry

Według protokołu zaakceptowanego przez FDA  przy wyborze urządzenia do elektrostymulacji połykania kluczową rolę odgrywają parametry:

• częstotliwość 80 Hz,
• czas trwania impulsu dwufazowego 700 microsekund,
• możliwość utrzymania skurczu przez 57 s. z przerwą 1 s. i czasem narastania 1 s.

Warto zaznaczyć, że dzięki takim parametrom prądu można uzyskać najlepsze efekty terapii, co potwierdzają badania naukowe.

Aby umożliwić prowadzenie terapii o tak wysokiej intensywności na stosunkowo niewielkim obszarze (niektóre mięśnie uczestniczące w akcie połykania mają zaledwie 0,5 mm szerokości), konieczne było opracowanie specjalistycznych elektrod. Wykorzystanie odpowiedniego stopu metali zapewnia stabilne utrzymanie gęstości prądu przy zadanych parametrach stymulacji. Ze względu na naturalne zużycie elektrody przeznaczone są do jednorazowego użytku. Osiągane wartości prądu umożliwiają pobudzenie szerokiego spektrum jednostek motorycznych, co prowadzi do uzyskania pełnowartościowych skurczów mięśni. W efekcie sprzyja to procesom regeneracyjnym, zwiększa szybkość reakcji skurczowej oraz poprawia siłę mięśniową.

Chcąc zakupić urządzenie do swojego gabinetu, zwróć uwagę również na:

• przeznaczenie kliniczne: sprawdź, czy w zastosowaniach klinicznych urządzenia wymieniona jest dysfagia;
• badania naukowe: sprawdź, czy urządzenie posiada badania świadczące o swojej skuteczności;
• zastosowanie urządzenia: urządzenie powinno być przeznaczone do terapii NMES;
• certyfikacja: sprawdź, czy urządzenie posiada certyfikat MDR.

VitalStim w Polsce – korzyści dla specjalistów i pacjentów

Początki terapii VitalStim w Polsce sięgają 2016 i od tamtego czasu na mapie Polski pojawia się coraz więcej ośrodków, jak również  coraz więcej certyfikowanych terapeutów zajmujących się terapią zaburzeń połykania. Terapia dysfagii za pomocą elektrostymulacji prowadzona jest m.in. w Bydgoszczy, Warszawie, Poznaniu, Kołobrzegu i wielu innych mniejszych lub większych miejscowościach. Prowadzone są również badania potwierdzające skuteczność urządzenia m.in.  Improvement of swallowing function due to neuromuscular electrical stimulation in children with primary dysphagia czy [Acupoint injection combined with Vitalstim electrical stimulation for post-stroke dysphagia:a randomized controlled trial].

Korzyści dla specjalistów

• Możliwość modyfikacji poszczególnych parametrów elektrostymulacji.
• Weryfikacja skuteczności terapii dzięki obiektywnym danym zapisywanym podczas każdej sesji terapeutycznej.
• Możliwość zapisu danych leczenia pacjenta na karcie micro SD.
• Urządzenie przenośne.
• Elastyczne elektrody umożliwiające ich dopasowanie do nieregularnego kształtu przedniej części szyi.
• Bezpieczeństwo terapii okolic krtani nawet u bardzo małych dzieci.
• Technologia ułatwia dotarcie do określonych mięśni i nerwów zaangażowanych w akt  połykania i mówienia.
• Metodyka pracy oparta na najnowszych doniesieniach naukowych.

Korzyści dla pacjentów

• Precyzyjna aktywacja i wzmacnianie mięśni biorących udział w procesie połykania.
• Terapia dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta.
• Bezpieczeństwo terapii prowadzonej w obszarze krtani.
• Łatwość w usuwaniu elektrod – zdejmowanie elektrod nie powoduje podrażnień nawet na delikatnej skórze.
• Poprawa metabolizmu, ukrwienia, elastyczności i siły mięśni zaangażowanych w akt połykania i mówienia.
• Skuteczność terapii poparta dowodami naukowymi.

Przeciwwskazania:

• obecność metalowych elementów w obszarze działania elektrod,
• rozrusznik serca,
• implant słuchowy,
• stymulator nerwu błędnego,
• ciężka i aktywna padaczka,
• ciężka choroba refluksowa,
• faza aktywnego nowotworu,
• poważne infekcje przebiegające z gorączką,
• uszkodzenie tkanek w obszarze działania elektrod.

Poznaj historię jednego z pacjentów

Historia Olafa – dystrofia mięśniowa

Olaf urodził w 34. tygodniu ciąży jako wcześniak i dziecko bardzo wiotkie. Po wielu badaniach w 2017 roku udało się ustalić diagnozę, Olaf choruje na miopatię wrodzoną typu RYR1. Synek jest po zabiegu tracheostomii i gastrostomii. Od urodzenia wymagał wielokrotnego odsysania z dróg oddechowych i jamy ustnej, karmiony był za pomocą PEGa. Lekarze nie pozostawiali nam żadnych złudzeń na poprawę stanu zdrowia Synka.

Pewnego dnia dowiedzieliśmy się o zabiegach elektrostymulacji mięśni twarzy, postanowiliśmy spróbować. Udaliśmy się na wizytę do Pani Ewy, która zakwalifikowała Olafa do zabiegów.

Zanim rozpoczęliśmy terapię nasze życie uzależnione było od chusteczek, śliniaków i ssaka. Ssak używany był dosłownie co 5 minut, nie udawało się odejść od niego na krok. W między czasie ciągle musieliśmy ocierać buzię chusteczkami. Chwila nieuwagi skutkowała potokiem śliny na śliniaku.

Obecnie jesteśmy po ośmiu cyklach elektrostymulacji w Klinice Gastroenterologii w Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie. Już po pierwszym cyklu zauważyliśmy ogromną różnicę: ustało ślinienie a za każdym razem odsysania z rurki było coraz mniej. W trakcie kolejnych pobytów IPCZD nieruchomy wcześniej język zaczął pięknie „ruszać się na wszystkie strony”. Pojawiły się ruchy ust, nareszcie widać jak Olaf się uśmiecha. Pani Ewa nigdy nie obiecywała nam „złotych gór”, ale to, co udało się nam osiągnąć jest jak zdobycie Mount Everest.

Rozpoczęliśmy próby karmienia doustnego i teraz Olaf potrafi samodzielnie zjeść buzią część posiłków. Aktualnie są to trzy posiłki dziennie.

Olaf potrafił mówić już wcześniej, ale do czasu elektrostymulacji dźwięki były ciche i niewyraźne. Dziś jego głos jest donośny i Synek jest rozumiany przez inne osoby. Mimo prognoz lekarzy, że stan Olafa nigdy nie ulegnie poprawie, Olaf zaskoczył nas wszystkich. Pomimo wcześniejszych niedowierzań, dziś wiemy, że terapia ta jest skuteczna – nawet przy chorobie nerwowo-mięśniowej.

Więcej historii znajdziesz na: Efekty terapii z zastosowaniem aparatu VitalStim

Ścieżka kształcenia dla terapeutów

W Meden-Inmed wychodzimy naprzeciw oczekiwaniom terapeutów, dlatego współorganizujemy szkolenia o 3-stopniowym schemacie kształcenia dla osób wykorzystujących VitalStim w pracy z pacjentami. Szkolenia prowadzi certyfikowany szkoleniowiec: dr Ewa Winnicka. Wszelkie informacje dotyczące szkoleń umieściliśmy na stronie Szkolenia – Elektrostymulacja.

Relacja ze szkolenia

Szkolenie przeprowadzono w bardzo przyjaznej, a zarazem fachowej atmosferze. W trakcie szkolenie zostały przedstawione wbudowane funkcje/programy, możliwości terapeutyczne w zależności od dysfunkcji oraz opcje modyfikacji parametrów w zależności od potrzeb terapeutycznych. 

Jako uczestnicy szkolenia mogliśmy w sposób praktyczny przećwiczyć/wykorzystać różne możliwości terapeutyczne urządzenia w różnych przypadkach problemów zdrowotnych. Całość szkolenia odbywała się pod czujnym okiem ekspertki, która kładła wysoki nacisk na właściwe umiejscowienie elektrod oraz wykorzystanie programów w celu bezpieczeństwa przeprowadzanego zabiegu – opowiada Piotr Brylewski, Młodszy Specjalista ds. Szkoleń i Wdrożeń w Meden-Inmed.

Jeśli rozważasz wprowadzenie do praktyki klinicznej terapii z wykorzystaniem urządzenia VitalStim, zapraszamy do kontaktu. Nasz specjalista udzieli szczegółowych informacji i odpowie na wszystkie pytania dotyczące urządzenia oraz jego zastosowania w praktyce klinicznej.

Agata Huszaluk

Product Manager ds. Neurorehabilitacji

• +48 609 141 571
• ahuszaluk@meden.com.pl