Rehabilitacja
Skolioza (łac. scoliosis, z gr. σκολιός skoliós – krzywy) jest trójpłaszczyznową chorobą kręgosłupa o różnym podłożu etiologicznym. Obejmuje skrzywienia i deformacje we wszystkich anatomicznych płaszczyznach ciała człowieka:
Skolioza najczęściej występuje w okresie wzmożonego wzrostu (między 6 a 24 miesiącem, 5 a 8 oraz 11 a 14 rokiem życia), kiedy mięśnie nie nadążają za intensywną rozbudową kośćca, a co za tym idzie, nie stanowią wystarczającej podpory dla kręgosłupa.
Skolioza jest schorzeniem o szerokich możliwościach podziału na rodzaje, w zależności od przyjętego kryterium rozgraniczającego. Najczęściej wyróżniamy skoliozy funkcjonalne i strukturalne. Najprostszym sposobem ich zróżnicowania jest polecenie wykonania pacjentowi skłonu bocznego. Jeśli podczas schylania wada zanika jest to skolioza funkcjonalna, jeśli nie – strukturalna. Przy czym pierwsza z nich dotyczy poniżej 20% chorych i jest schorzeniem wtórnym.
Najczęściej dotyczy odcinka lędźwiowego i powstaje wskutek asymetrii kończyn dolnych np. w przypadku zahamowania lub zbyt szybkiego wzrostu kości. Występuje też u osób z nieprawidłowo dobraną protezą nogi. Szybki wzrost i brak możliwości regulacji protezy powoduje nierówne obciążenie mięśni i prowadzi do rozwoju schorzenia. Z uwagi na fakt, że w skoliozie funkcjonalnej nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa, ustępuje ona zazwyczaj samoistnie po wyeliminowaniu czynnika sprawczego.
Skoliozy strukturalne są o wiele poważniejsze w leczeniu ze względu na obejmowanie zmian na całej długości kręgosłupa, które wpływają ponadto na zmiany w miednicy oraz klatce piersiowej. Ponadto powodują choroby układu oddechowego i krążenia. Mogą mieć podłoże kostnopochodne, nerwopochodne, mięśniowopochodne oraz idiopatyczne – o nie ustalonej etiologii, które obejmuje aż 80% wszystkich skolioz i dotyczą wszystkich grup wiekowych, a w tym nawet okres niemowlęcy. Wyklucza to powszechne mniemanie, że wady kręgosłupa wiążą się jedynie z nieprawidłową postawą ciała.
Skoliozy możemy podzielić ze względu na stopień skrzywienia określany metodą Cobba tzw. podział Grucy:
Często wykorzystywany jest też podział Wejsfloga, który klasyfikuje skoliozę na podstawie jej korektywności:
Skolioza może objąć wszystkie odcinki kręgosłupa i na tej podstawie różnicujemy skoliozy piersiowe, lędźwiowe i szyjne.
Przyrządy do pomiaru skoliozy w ofercie Meden-Inmed
Plastikowy skoliometr stosowany podczas pomiaru zakresu ruchu kręgosłupa i asymetrii tułowia.
Skoliometr metalowy Baseline® używany jest do pomiarów umożliwiających ocenę wielkości asymetrii tułowia.
Spine 3D – System analizy postawy ciała
Optyczna analiza 3D kręgosłupa, kończyn dolnych i postawy ciała. System Spine 3D jest wolny od promieniowania.
Najpowszechniej znaną przyczyną skoliozy jest nieprawidłowa postawa ciała, noszenie plecaka lub torebki na jednym ramieniu, siedzący tryb życia czy zbyt mała ilość ruchu. Jednak diagnozowanie choroby nawet u półrocznych niemowląt rozwinęło wiele pytań.
Po serii badań specjaliści doszli do wniosku, że przyczyną tego typu schorzenia, w tak wczesnym wieku, mogą być wady wrodzone układu kostnego, odchylanie główki w jedną stronę podczas zbyt częstego kładzenia dziecka na brzuchu, a także zbyt wczesne próby pionizowania i posadzenia.
U dorosłych za powstanie skrzywienia odpowiadają postępujące zmiany zwyrodnieniowe, zapadanie kręgosłupa i powiększające się nieleczone wady postawy. W tym przypadku skolioza jest szczególnie niebezpieczna, jeżeli występuje łącznie z osteoporozą, gdyż prowadzi do całkowitego osłabienia kręgosłupa.
Rozwojowi schorzenia mogą również sprzyjać wady serca, choroby płuc, układu nerwowego (porażenie mózgowe) czy mięśniowego (zaburzenia napięcia mięśni przykręgosłupowych, kręcz karku) oraz nowotwory, a zwłaszcza guzy kości.
W skoliozie torakogennej główną przyczyną jej wystąpienia jest przebycie chorób opłucnej i przeprowadzania operacji klatki piersiowej w okresie wzrostu. Rozpatrywany jest również związek z asymetryczną strukturą pnia mózgu, zaburzeniami płytek krwi i produkcji kolagenu oraz schorzeniami ogólnoustrojowymi, takimi jak zaburzenia mukopolisacharydu i syntezy lipoprotein.
Ciekawym zjawiskiem jest również fakt, że przy zwiększaniu się stopnia skrzywienia wzrasta przewaga dziewcząt w częstotliwości występowania tego schorzenia. Występowanie skoliozy wieku młodzieńczego u dziewcząt względem chłopców ma stosunek 7:1.
Przychylnie wpływa to na powiązanie dziedzicznych zaburzeń struktur i funkcji receptora estrogenowego, wiążącego żeńskie hormony płciowe, z występowaniem tego schorzenia. W większości przypadków etiopatogeneza skoliozy pozostaje jednak nieznana oraz ma wiele składowych pośrednich i bezpośrednich.
Objawy skoliozy można zauważyć gołym okiem, a ich widoczność wzrasta wraz ze stopniem zaawansowania. Kręgosłup stanowi podstawę całego ciała i chroni jeden z najważniejszych narządów, jakim jest rdzeń kręgowy. Dlatego przy zaobserwowaniu niepokojących objawów należy udać się do lekarza rodzinnego, a następnie radiologa, który za pomocą jednej z technik obrazowania medycznego określi stopień występujących zmian i umożliwi ortopedzie lub chirurgowi postawienie diagnozy.
Skoliozy w żadnym przypadku nie należy lekceważyć, gdyż nieleczone zmiany będą się szybko utrwalać i pogłębiać, prowadząc do chorób innych układów i powodując problemy krążeniowo-oddechowe. Wśród głównych objawów możemy wyróżnić:
Pierwszym etapem każdego leczenia jest odpowiednio postawiona diagnoza, która w przypadku skoliozy obejmuje wizytę u lekarza rodzinnego, który przeprowadza badanie fizykalne i kieruje na prześwietlenie rentgenowskie, po którym należy udać się do ortopedy lub chirurga specjalizującego się w chirurgii kręgosłupa. Często konieczne jest ponadto udanie się do fizjoterapeuty, rehabilitanta, a nawet neurologa. Sposób leczenia jest różny w zależności od stopnia zaawansowania choroby i wieku pacjenta.
W lżejszych przypadkach, zwłaszcza wśród dzieci, wystarczy odpowiednia aktywność korekcyjna, rehabilitacja i wyeliminowanie czynników sprawczych np. przez zastosowanie wkładek ortopedycznych w przypadku nierównej długości kończyn. Dobór ćwiczeń rehabilitacyjnych jest zawsze indywidualny, a niepoprawna gimnastyka może prowadzić do pogłębienia wady, zamiast jej minimalizacji.
Najczęściej zalecana aktywność fizyczna obejmuje rozciąganie mięśni podtrzymujących kręgosłup, które zmniejszają ucisk na zakończenia nerwowe, niwelując ból. W większości przypadków zalecane jest też pływanie i ćwiczenia na basenie. Oprócz gimnastyki zaleca się zmianę niektórych nawyków życia codziennego i zadbanie o utrzymywanie prawidłowej postawy podczas przemieszczania, siedzenia i snu.
Przy większej deformacji wykorzystywany jest gorset ortopedyczny, stosowany w skrzywieniach w zakresie 20ᵒ- 40ᵒ. Ma on na celu zatrzymanie rozwoju choroby i wymuszenie właściwej postawy. Noszony jest, zgodnie z zaleceniami, przez kilkanaście godzin na dobę lub tylko w nocy. Z rozwiązań technicznych stosowane są również gorsety korygujące, aparaty (SKOL-AS) lub wyciągi.
Leczenie w przypadku zaawansowanych zmian jest długotrwałe i musi być prowadzone w sposób ciągły. Często powstałe zmiany są nieodwracalne, a celem leczenia jest jedynie zatrzymanie postępu deformacji, zmniejszenie zniekształcenia i utrwalenie uzyskanej korekcji.
Stosowane leki farmakologiczne mają na celu złagodzenie dolegliwości bólowych, w przypadku ich występowania. Można również przeprowadzić blokadę nerwów w przypadku uciążliwego bólu, jednak poprawia ona jedynie komfort pacjenta i w żaden sposób nie wpływa na zmniejszenie deformacji.
W skoliozie III i IV stopnia konieczna jest interwencja chirurgiczna, polegająca na wszczepieniu metalowych (najczęściej tytanowych) implantów i aparatów. Do utrzymania kręgosłupa w nowej, wyprostowanej pozycji stosuje się, w zależności od postaci skrzywienia, usztywnienie przednie lub tylne.