Badania profilaktyczne sportowca – jakie i jak często?

Nie da się ukryć, że bycie fit jest w modzie. Od kilku lat można zaobserwować wzmożony ruch na ścieżkach rowerowych, rośnie też liczba osób biegających po osiedlowych chodnikach. Bez wątpienia sport ma pozytywny wpływ nie tylko na nasze zdrowie, ale i samopoczucie. Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko wystąpienia i rozwoju wielu chorób, np. nadciśnienia, choroby wieńcowej czy cukrzycy. Niektórzy lekarze wskazują również na działanie przeciwnowotworowe⁽¹⁾.

Jednak co za dużo, to niezdrowo – wytrzymałościowe formy wysiłku mogą być szkodliwe, przede wszystkim dla serca. Dlatego tak istotna jest odpowiednia diagnostyka. Zakres i częstotliwość badań zależy m.in. od wieku zawodnika oraz dyscypliny, którą uprawia. Wytyczne szczegółowo określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 lutego 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej⁽²⁾. Co prawda dotyczy ono głównie osób uprawiających sport zawodowo, ale powinni wziąć je pod uwagę również amatorzy.

Badania profilaktyczne sportowca – rodzaje

Według rozporządzenia badania dzieli się na wstępne, okresowe i kontrolne. Badania wstępne mają na celu wykazanie ewentualnych przeciwwskazań. Ich zakres obejmuje:

• badanie serca – EKG (12-odporowadzeniowe z opisem),
• badanie ogólne moczu (z oceną osadu),
• badanie OB,
• morfologię ogólną (poziom hemoglobiny, hematokrytu, żelaza, magnezu, sodu, potasu, cynku oraz CK),
• stężenie glukozy w surowicy krwi,
• ogólne badanie lekarskie (również stan zdrowia jamy ustnej).

Osoby, które zajmują się sportem na poziomie profesjonalnym powinny wykonać także badania:

• pomiary antropometryczne (wskaźnik BMI, pomiar tkanki tłuszczowej, zawartość wody w organizmie),
• ortopedyczne,
• laryngologiczne,
• okulistyczne,
• neurologiczne (zawodnicy sportów walki),
• EEG (zawodnicy sportów walki),
• spirometrię (płetwonurkowie),
• pod kątem żółtaczki typu B i C, HBS, HCV i HIV (zapaśnicy, judocy, bokserzy i zawodnicy taekwondo).

Badania profilaktyczne sportowca – jak często?

Większość z tych badań należy przeprowadzać co 12 miesięcy. Wyjątek stanowią zawodnicy do 16 roku życia, którzy muszą poddawać się badaniom okresowym co 6 miesięcy. Co pół roku trzeba wykonywać antropometrię, ogólne badanie lekarskie oraz ortopedyczne. Raz na 2 lata powinno udać się na badanie laryngologiczne i okulistyczne. Oprócz tego badania kontrolne wykonywane są po każdym urazie bądź przebytej kontuzji.

Do zakresu badań warto dodać jeszcze 24-godzinne badanie EKG metodą Holtera oraz echokardiograficzne, aby móc poznać nie tylko odpowiedź hemodynamiczną serca na wysiłek, ale i ocenić reakcję zapalną⁽³⁾. Dlaczego jest to tak istotne? Brak informacji o chorobie serca albo wadzie anatomicznej może mieć tragiczne skutki, a nawet zakończyć się śmiercią sportowca. Dodatkowo rekomenduje się wykonywanie badania EKG również w warunkach domowych. Na rynku dostępnych jest wiele aparatów w różnych przedziałach cenowych. Najlepiej wybrać profesjonalne urządzenie, które wykryje m.in. zawał mięśnia sercowego, ostrego stanu ST czy też arytmię serca. W przypadku częstych podróży służbowych warto zdecydować się na model przenośny⁽⁴⁾.

Kolejnym niezwykle ważnym badaniem są testy spiroergometryczne (CPET), pozwalające na ocenę funkcjonowania układu krążenia i oddechowego w ściśle określonych warunkach stresu metabolicznego (wywołanego wysiłkiem fizycznym o narastającym obciążeniu w funkcji czasu). CPET umożliwiają precyzyjne i bezpieczne wyznaczenie intensywności treningu fizycznego oraz możliwości zawodowych i rekreacyjnych badanego. Na ich podstawie trenerzy układają plan treningowy ukierunkowany na wzrost wydolności fizycznej sportowca⁽⁵⁾.

Badania profilaktyczne sportowca – podsumowanie

Należy podkreślić, że nie powinno się podchodzić do badań jako jedynie formalności. Jest to gwarancja dyspozycyjności zawodnika, a analiza wyników pozwoli ocenić czy dana osoba może uprawiać konkretną dyscyplinę bez narażenia swojego zdrowia oraz stwierdzić brak przeciwwskazań. To także możliwość sprawdzenia jak organizm sportowca reaguje na wzmożony wysiłek fizyczny i czy nie wystąpiły ewentualne przeciążenia poszczególnych narządów albo części ciała.

Źródła:

• ⁽¹⁾ Król J., Król W., Kuch M., Monitorowanie elektrokardiograficzne, [w:] Braksator W. (red.), Mamcarz A. (red.), Kardiologia sportowa w praktyce klinicznej, Warszawa 2016, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, passim
• ⁽²⁾ http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2019/397/1
• ⁽³⁾ Król J., Król W., Kuch M., Monitorowanie elektrokardiograficzne, op.cit., passim
• ⁽⁴⁾ https://sklep.meden.com.pl/855-aparaty-ekg
• ⁽⁵⁾ Król J., Król W., Kuch M., Monitorowanie elektrokardiograficzne, op.cit., passim