Profilaktyka wad postawy u dzieci i młodzieży

Wady postawy ze względu na częstość ich występowania stały się powszechnym problemem społecznym. Poza czynnikami, na które nie mamy wpływu istnieje szereg innych elementów, których wyeliminowanie stanowi klucz do profilaktyki i rehabilitacji wad postawy. Nauczyciel prowadzący zajęcia gimnastyki korekcyjnej bez pomocy rodziców, opiekunów i innych nauczycieli nie będzie w stanie osiągnąć satysfakcjonujących rezultatów, dlatego ważne jest ustalenie wspólnego frontu działania w korygowaniu wady postawy.

Prawidłową postawą ciała nazywamy taki układ odcinków ciała, który nie jest dotknięty zmianami patologicznymi, a także:

• Zapewnia stabilność i optymalne zrównoważenie ciała.
• Wymaga niewielkiego wysiłku mięśniowego.
• Gwarantuje właściwe ułożenie, a przez to działanie poszczególnych narządów wewnętrznych.
• Zapewnia optymalną wydolność statyczno-dynamiczną organizmu.

Każde odchylenie od wyżej wymienionych norm, właściwych dla poszczególnych kategorii wieku, płci i typu budowy definiujemy jako wadę postawy. W tym pojęciu mieszczą się także utrwalone w układzie kostnym zmiany, zaburzenia przestrzenne ciała i brak symetrii. Wyróżniamy także wady postawy, które cechują się pojedynczymi odchyleniami od prawidłowej postawy ciała, nie muszą one zmieniać ukształtowania kręgosłupa.

Aktywność fizyczna, czyli ruch w każdej postaci jest doskonałym sprzymierzeńcem w zapobieganiu wadom postawy. W dobie wygodnych środków lokomocji, bierny styl życia sprzyja powstawaniu patologicznych zmian w dopiero kształtującym się kręgosłupie dziecka.  Ruch i sprawność fizyczna są absolutnie niezbędne dla optymalnego rozwoju organizmu. Wysiłek powinien być zrównoważony i niezbyt intensywny, ponieważ przekraczanie możliwości organizmu może prowadzić do przeciążeń a w konsekwencji także do zaburzeń rozwoju dziecka. Brak ruchu lub jego znaczne ograniczenie powodują wyraźne zmniejszenie siły mięśniowej, co prowadzi do pojawiania się lub pogłębiania wad postawy u dzieci i młodzieży.

Istotnym elementem profilaktyki wad postawy u dzieci w wieku szkolnym są zajęcia wychowania fizycznego. Optymalnie powinny odbywać się po kilku godzinach nauki tak, aby uczeń nie przyzwyczajał organizmu do pozycji siedzącej i wzmacniał mięśnie odpowiedzialne za zachowanie prawidłowej postawy ciała. Największy wpływ na sylwetkę dziecka mają mięśnie grzbietu, brzucha i pośladków – to one powinny być przedmiotem szczególnej uwagi nauczycieli wf-u. Osłabienie tych mięśni wręcz uniemożliwia zachowanie prawidłowej postawy. W profilaktyce wad postawy istotną funkcję odgrywa także układ oddechowy – jego sprawność bezpośrednio przekłada się na kondycję ucznia, możliwość wykonywania bardziej skomplikowanych ćwiczeń i odpowiednie ukształtowanie klatki piersiowej.

Poznanie zasad utrzymywania prawidłowej postawy prowadzi do ustalenia dobrego nawyku dbania o kręgosłup i cały aparat ruchu. W połączeniu z odpowiednio dawkowanym wysiłkiem fizycznym gwarantuje zachowanie zdrowia zabezpieczając dziecko przed ujemnymi wpływami środowiska, podnosi zdolność do pracy i nauki. W zdrowym ciele zdrowy duch!

Wady postawy u dzieci i młodzieży są coraz częściej spotykane, nieprawidłowo pochylona głowa, zaokrąglone plecy, skoliozy, wady kończyn dolnych. Zaburzenia, które nie zostaną odpowiednio wcześnie wyleczone przyniosą wiele dolegliwości w wieku późniejszym, wtedy też ich korekcja będzie znacznie trudniejsza. Walka o zachowanie prawidłowej postawie leży w gestii rodziców ale także wychowawców w szkole.

Mając na uwadze profilaktykę wad postawy u dzieci w wieku szkolnym szczególną uwagę należy zwrócić na:

• Ograniczenie siedzącego trybu życia.
• Zachęcanie do zwiększonej aktywności ruchowej, szczególnie przez ćwiczenia wzmacniające kluczowe partie mięśni.
• Dobór odpowiednich ćwiczeń korekcyjnych, które kształtują prawidłowe krzywizny kręgosłupa.
• Wpojenie wagi utrzymywania prawidłowej postawy przez całe życie.
• Unikanie sytuacji, które powodują wady postawy (osłabienie mięśni, siedzący tryb życia, nieprawidłowo dopasowane krzesła, uzależnienie od telefonów komórkowych – nienaturalnie pochylona głowa podczas przeglądania treści na urządzeniach mobilnych poddaje odcinek szyjny kręgosłupa ogromnym przeciążeniom! ).

Dzieci i młodzież spędzają w szkole dużo czasu, w większości w wymuszonej pozycji siedzącej. Dlatego też szkoła powinna kłaść szczególny nacisk na to, aby warunki, w których przebywa młodzież sprzyjały prawidłowemu rozwojowi. Pierwszym zadaniem jest dostosowanie ławki szkolnej i krzeseł do wzrostu dzieci. Optymalnym rozwiązaniem jest coroczne mierzenie uczniów i indywidualne dopasowywanie wielkości mebli szkolnych. Odpowiednio dopasowane meble nie skorygują już istniejących wad postawy, ale zapobiegną pogłębianiu już istniejących i powstawaniu nowych.

Odpowiednio dobrana, celowa funkcjonalna gimnastyka pomaga zlikwidować dolegliwości szyi, barku bądź całego kręgosłupa. Wzmacniając osłabione mięśnie, rozciągając skrócone odcinki, możliwe jest przywrócenie fizjologicznej równowagi układu mięśniowego.

W ciągu całego życia postawa człowieka ulega licznym zmianom. Czas największych przemian przypada na okres wzrostu, natomiast po jego zakończeniu (między 18 – 20 rokiem życia) postawa stabilizuje się. Dlatego tak istotne jest wypracowanie prawidłowych wzorców w okresie młodzieńczym.

Odwrotnym procesem są zmiany wsteczne, pojawiające się w okresie starzenia się. Wówczas pogłębia się kifoza piersiowa, głowa naturalnie pochyla się do przodu. Jednak nie tylko wiek ma bezpośredni wpływ na sylwetkę człowieka, wiele zależy od trybu życia, pory dnia czy stopnia zmęczenia. 

Ze względu na przyczyny powstawania wady postawy można podzielić na:

1.  wady wrodzone

•  w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa (np. plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy okrągło-wklęsłe, plecy płaskie, skolioza, klatka piersiowa lejkowata, klatka piersiowa kurza, kręcz szyi),
•  w obrębie kończyn dolnych i stóp (np. koślawość kolan, szpotawość kolan, stopa płaska, stopa płasko-koślawa, stopa szpotawa, dysplazja stawów biodrowych).

2. wady nabyte

•  powstałe na skutek przebytych chorób,
•  powstałe w wyniku działania na organizm takich czynników jak:
  • siedzący tryb życia, zbyt mała ilość ruchu zwłaszcza na świeżym powietrzu,
  • niewłaściwe obuwie i ubiór,
  • nieodpowiednie noszenie teczki z książkami,
  • niedostosowanie ławki szkolnej do warunków fizycznych dziecka,
  • złe oświetlenie,
  • problemy emocjonalne i psychiczne,
  • nadmierna nerwowość,
  • nawyk złej postawy w okresie wzrostu,
  • złe warunki bytowe i higieniczne: niedożywienie, zmęczenie, brak snu,
  • zaburzenia napięcia mięśni powstałe na skutek choroby lub przemęczenia,
  • zaburzenia czucia głębokiego, wady wzroku lub słuchu mogą utrwalać nawyk nieprawidłowego ustawienia ciała, np. krótkowzroczność bądź ubytki w polu widzenia lub jednostronna wada słuchu mogą być przyczyną asymetrycznego trzymania głowy.

Działania profilaktyczne

Najważniejszym działaniem profilaktycznym jest uświadomienie rodzicom i dzieciom obecności wady postawy i zagrożeń, które wynikają z tego faktu. Należy przekonać młodego pacjenta i rodziców do podjęcia współpracy, ponieważ większość wcześnie wykrytych wad poddaje się rehabilitacji.

Co  może zrobić rodzic?

• Zapewnić odpowiednie warunki w domu – dopasowane do wzrostu i wady postawy biurko, krzesło, oświetlenie miejsca nauki,
• Nie przeciążać dziecka nauką i pracą,
• Zapewnić odpowiednią ilość wypoczynku, zadbać o warunki, w których dziecko śpi,
• Pamiętać o odpowiednim do wieku odżywianiu, bogatym w składniki odżywcze,
• Zaproponować różne formy aktywnego wypoczynku, wzmacniające naturalnie mięśnie (rower, pływanie, gra w piłkę),
• Co bardzo istotne – dobrać odpowiedni do wzrostu tornister, pilnować aby nie był zbyt obciążony.

Wśród dzieci, u których stwierdzono wady postawy często spotyka się przykurcze mięśni, szczególnie jeśli wada jest zaniedbana. Obecność przykurczów ogranicza ruchomość stawów i utrudnia przyjęcie odpowiedniej, skorygowanej postawy. W takim przypadku pierwszym etapem rehabilitacji jest rozciągnięcie mięśni i przywrócenie pełnego zakresu ruchomości stawów.

Skrzywienia boczne kręgosłupa (skoliozy) charakteryzują się asymetrią napięć mięśni przykręgosłupowych po obu bokach ciała. Mięśnie z jednej strony są słabsze, przez co umożliwiają kręgosłupowi skrzywienie – w takim przypadku należy stosować ćwiczenia symetryczne i asymetryczne.

Podczas zajęć gimnastyki korekcyjnej w domu i w szkole, dziecko powinno stale wyrabiać nawyk utrzymywania postawy skorygowanej. Z czasem utrzymanie postawy skorygowanej ulega automatyzacji, dzięki czemu dziecko już nawet nieświadomie panuje nad jej utrzymaniem podczas wykonywania codziennych czynności. 

Zajęcia gimnastyki korekcyjnej organizowane w szkołach są istotnym elementem profilaktyki wad postawy. Zajęcia w salach gimnastycznych częściowo odciążają rodziców w pracy z dziećmi, uzupełniając ćwiczenia o zajęcia z wykorzystaniem odpowiedniego sprzętu do ćwiczeń i rehabilitacji. Coraz więcej szkół decyduje się na wyposażenie sal gimnastycznych w urządzenia, który uatrakcyjniają zajęcia sportowe. Obecnie wyposażenie salki korekcyjnej nie ogranicza się do materaców korekcyjnych czy drabinek do rehabilitacji – urozmaiceniem dla uczniów są rowerki treningowe, rotory do ćwiczeń aktywnych a nawet profesjonalne bieżnie treningowe.

Większa różnorodność podczas zajęć to mniejsza nuda uczniów, a co za tym idzie większa frekwencja i szanse na to, że młodzież złapie „sportowego bakcyla”. 

Specjalnie dla Państwa przygotowaliśmy zbiór funkcjonalnych ćwiczeń ogólnorozwojowych – darmowy plik można pobrać klikając link: cwiczenia-profilaktyczne.